Factor 02 Rouw en verlies bij ouders

In hoeverre hebben de ouders de scheiding geaccepteerd?

Deze pagina hoort bij de Familiescan bij scheidingen. De Familiescan helpt professionals om een eerste indruk te krijgen van de brede context rond een scheiding. De website Familiescan bij scheidingen is de opvolger van de app met dezelfde naam. De doorontwikkeling werd gedaan door Altra (onderdeel van iHUB) in samenwerking met negen gemeenten in de regio Hart van Brabant. Voor meer informatie over eigenaarschap en voorwaarden voor gebruik van de Familiescan, zoek contact met Olaf Goorden via o.goorden@altra.nl

Achtergronden

Bij elke scheiding, “mild” of “zwaar”, hoort een verwerkingsproces voor alle betrokkenen. Dat proces is niet voor iedereen hetzelfde en wat ouders en kinderen meemaken hoeft ook niet parallel aan elkaar te lopen. Iedereen kan in een andere ‘fase’ van een rouwproces zitten. Mogelijk speelt één ouder al langer met gedachten over uit elkaar gaan. De andere ouder voelt dat wellicht aan, maar de boodschap kan ook als een volslagen verrassing komen. Het verwerkingsproces van de ouder die te horen krijgt dat de ander de relatie wil beëindigen, moet dan nog starten. Het kan ook zijn dat deze ouder niet bereid is om al op te geven en de relatie nog wil proberen te redden. Als de boodschap niet eenduidig wordt gegeven of wordt ontkend of niet goed gehoord wordt, lopen de processen nog veel uiteen. Het gedachtengoed van Peter Hoefnagels, waar de zogeheten scheidingsmelding onderdeel van is, is niet voor niks een veelgebruikt instrument in de hulpverlening. De kinderen beginnen sowieso vaak pas later aan de verwerking, omdat zij pas later te horen krijgen dat hun ouders uit elkaar gaan.

Acceptatie van de scheiding is één van de belangrijkste beschermende factoren bij het voorkomen van een conflictscheiding. Emoties zoals ontkenning, verdriet, jaloezie en boosheid zijn normaal onderdeel van rouwverwerking. De hevigheid kan verschillen per individu, van relatieve berusting tot zelfs trauma aan toe. Als deze emoties de overhand krijgen kunnen ze een negatieve invloed hebben op de ouder zelf, maar ook op de kinderen. Bijvoorbeeld doordat ze in een vervangende en troostende ouderrol stappen of geplaatst worden. Of doordat ouders die de scheiding niet geaccepteerd hebben mogelijk zo met zichzelf of ex-partner bezig zijn, dat ze niet langer beschikbaar zijn voor hun kind, hun kind belasten met de emoties die ze hebben en/of doordat kinderen veel van de spanningen meekrijgen en bijvoorbeeld getuige zijn van verstoord gedrag tussen ouders, veroorzaakt door die spanningen.

Onverwerkte emoties kunnen ook al van langer voor de scheiding stammen en bijvoorbeeld voortkomen uit een scala aan situaties of gebeurtenissen zoals geldproblemen, bedrog, huiselijk geweld of een relatie waarin simpelweg de liefde al langer bekoeld was. Dergelijke onverwerkte emoties kunnen op zichzelf staan, maar ook emoties rondom verlies van de relatie over en weer versterken.

Als een scheiding uit de hand loopt, is er niet een winnaar aan te wijzen. Ook als één van de ouders ogenschijnlijk (juridisch) ‘wint’ wordt het proces van een conflictscheiding door alle betrokkenen doorgaans als een verlieservaring beleefd. Verlies kan betrekking hebben op allerlei tastbare en minder tastbare dingen, zoals het verlies van de partner, van het (toekomst)beeld van het gezin, van vrienden, de dagelijkse gang van zaken, inkomen en het verlies van tijd met je kinderen als ze bij de andere ouder zijn. Het is normaal dat alle verlieservaringen, groot of klein, gepaard gaan met emoties die verschillende vormen kunnen aannemen. Er is niet een standaardproces om op aan te sturen bij ouders. Het ene individu heeft meer tijd nodig dan de ander en mensen ervaren verschillende emoties in verschillende hevigheden. Er is dus geen goed of fout verliesverwerkingsproces.  Het is goed om ouders en kinderen hier ook bewust van te maken.

Instrumenten en technieken bij informatieverzameling

Voor de hand liggende bronnen om informatie te verzamelen zijn: cliëntdossier, gesprekken met ouders (bij voorkeur samen), gesprekken met het kind, gesprekken met informanten uit het netwerk (leerkracht, familie, huisarts, enzovoort) en gesprekken met eventuele verwijzer en andere betrokken professionals. Overweeg om advies te vragen aan een gedragswetenschapper of andere professional met specialistische kennis op scheiding of een thema waarover je twijfelt.

Om zicht te krijgen op deze factor kun je daarnaast gebruik maken van onder andere:

  • Er zijn diverse modellen die kunnen helpen om globaal een beeld te krijgen van het rouwproces van de betreffende ouder, zoals de curve met vijf fasen van Kübler-Ross, de rouwtaken van William Worden of het duale model van Stroebe en Schut. Ook de stadia van het scheidingsproces van Hoefnagels bieden houvast. Dergelijke modellen kunnen ouders helpen om woorden te geven aan wat ze voelen en geven mogelijk houvast in een gesprek over rouw. Wel zijn er positieve of negatieve gevolgen mogelijk van zo’n proces. Dat is het belangrijkste thema om (bijvoorbeeld met psycho-educatie) aandacht voor te hebben in de hulp, waar het rouw en verlies betreft. Bovenstaande processen kunnen houvast geven, maar er is niet één proces dat de beste manier vormt.
  • Instrumenten zoals de Escalatieladder kunnen aanvullende informatie opleveren over aspecten rondom rouw en verlies, maar hebben niet een primaire focus op rouw/verlies.

Mogelijke interventies specifiek bij deze factor

  • Hulp aan ouders gericht op bijvoorbeeld trauma- en verliesverwerking, depressie of andere psychische problematiek

Meer bronnen

Voor meer achtergrondinformatie over scheiding en problemen van kinderen, zie: