Factor 10 Rouw en verlies bij kinderen
In hoeverre heeft het kind de scheiding geaccepteerd?
Deze pagina hoort bij de Familiescan bij scheidingen. De Familiescan helpt professionals om een eerste indruk te krijgen van de brede context rond een scheiding. De website Familiescan bij scheidingen is de opvolger van de app met dezelfde naam. De doorontwikkeling werd gedaan door Altra (onderdeel van iHUB) in samenwerking met negen gemeenten in de regio Hart van Brabant. Voor meer informatie over eigenaarschap en voorwaarden voor gebruik van de Familiescan, zoek contact met Olaf Goorden via o.goorden@altra.nl
Achtergronden
Of ouders nou met ruzie uit elkaar gaan of in goed overleg, een scheiding maakt altijd indruk op de kinderen. Bij elke scheiding, “mild” of “zwaar”, hoort een verwerkingsproces. Het proces van ouders zal anders verlopen dan dat van de kinderen en ook wat broertjes en zusjes meemaken hoeft niet parallel aan elkaar te lopen. Elk individu kan in een andere ‘fase’ van een rouwproces zitten. Als kinderen te horen krijgen dat hun ouders uit elkaar gaan, kan het zijn dat ze al een tijd lang merken dat het niet goed gaat doordat er ruzies zijn of doordat de dagelijkse routine verandert, maar het besluit om te scheiden komt toch vaak als een schok en voor kinderen soms zelfs uit het niets. Naast een scala aan emoties roept het vraagstukken op over wat het kind te wachten staat en waar het zelf invloed op heeft. Hoe dan ook is een scheiding voor veel kinderen, ook jonge kinderen, een ingrijpende verlieservaring. Naast boosheid, verdriet, ongeloof en angst, kunnen ook gedachten zoals schuldgevoelens het kind bezighouden. Het gevoel dat ze het hadden kunnen voorkomen of dat ze iets moeten doen om hun ouders weer gelukkig bij elkaar te brengen of te troosten en beschermen. Kinderen “vergeten” ook nog wel eens dat ze ook plezier mogen hebben en leuke dingen mogen doen, ondanks het verdriet. En veel kinderen hebben het gevoel dat ze hun ouders of anderen niet lastig moeten vallen met hun emoties. Veel (ook jonge) kinderen kunnen hun gevoelens goed onder woorden brengen, als er actief naar ze geluisterd wordt.
Kinderen verliezen meer dan het vertrouwde gezinssysteem en minder contact met een of beide ouders. Kinderen kunnen te maken krijgen met een scala aan veranderingen in het dagelijks leven, zoals een verhuizing, wisselen van school, financiële achteruitgang en het organiseren van leven in twee huizen. Ook het terechtkomen in een nieuw samengesteld gezin is spannend. Zeker als kinderen de scheiding nog niet verwerkt hebben, kan dit een negatieve invloed hebben. Omgaan met de situatie na scheiding zorgt voor een extra ontwikkelingstaak voor het kind en vraagt hoe dan ook om specifieke vaardigheden die ze wellicht nog niet bezitten. Het is van groot belang dat ouders begrijpen wat hun kinderen doormaken, zodat zij daar op in kunnen spelen en het kind daarbij kunnen ondersteunen.
Veel, vaak schoolgerichte, interventies steken in op het in een veilige omgeving verwerken van verwarrende en pijnlijke zaken rondom de scheiding. Het leren begrijpen van emoties en omgaan met negatieve emoties en moeilijke gezinsomstandigheden is een kern, net als het verbeteren van communicatie tussen ouders en kind. Kinderen hebben vaak baat bij herkenning en steun van leeftijdsgenoten om zich minder eenzaam en geïsoleerd te voelen.
Ook negatieve emoties van ouders kunnen een verstorende invloed hebben op het kind. Bijvoorbeeld doordat het kind volwassen zorgtaken oppakt en in een vervangende en troostende ouderrol stapt of geplaatst wordt. Het kan ook zijn dat ouders die de scheiding niet geaccepteerd hebben zo sterk met zichzelf of ex-partner bezig zijn, dat ze niet langer beschikbaar zijn voor hun kind. Ook kan het zijn dat kinderen (al van ver voor de scheiding) veel van de spanningen tussen ouders meekrijgen of getuige zijn van verstoord (gewelds)gedrag tussen ouders.
Instrumenten en technieken bij informatieverzameling
Voor de hand liggende bronnen om informatie te verzamelen zijn: cliëntdossier, gesprekken met ouders (bij voorkeur samen), gesprekken met het kind, gesprekken met informanten uit het netwerk (leerkracht, familie, huisarts, enzovoort) en gesprekken met eventuele verwijzer en andere betrokken professionals. Overweeg om advies te vragen aan een gedragswetenschapper of andere professional met specialistische kennis op scheiding of een thema waarover je twijfelt.
Om zicht te krijgen op deze factor kun je daarnaast gebruik maken van onder andere:
- Er zijn diverse modellen die kunnen helpen om globaal een beeld te krijgen van het rouwproces, zoals de curve met vijf fasen van Kübler-Ross, de rouwtaken van William Worden of het duale model van Stroebe en Schut. Dergelijke modellen kunnen (oudere) kinderen helpen om woorden te geven aan wat ze voelen en geven mogelijk houvast in een gesprek over rouw. Er is niet een standaardproces om op aan te sturen. Het ene kind heeft meer tijd nodig dan het andere en mensen ervaren verschillende emoties in verschillende hevigheden. Kinderen kunnen het ene moment vrolijk zijn en het andere moment (stil) verdriet ervaren. Er is geen goed of fout verliesverwekingsproces. Wel zijn er positieve of negatieve gevolgen mogelijk van zo’n proces.
Mogelijke interventies specifiek bij deze factor
Specifiek voor deze factor kun je denken aan inzet van:
- (Handelingsgerichte) diagnostiek om de schade nader in beeld te brengen en oplossingsrichting te bepalen
- Hulp aan kind gericht op bijvoorbeeld trauma- en verliesverwerking of omgaan met psychiatrie of beperkingen bij ouders
- Vrijblijvende initiatieven die er voor het kind zijn, zoals de Kindertelefoon, Villa Pinedo of Ouders-Uit-Elkaar.
Meer bronnen
Voor meer achtergrondinformatie over scheiding en problemen van kinderen, zie:
- Webpagina’s van het Nederlands Jeugdinstituut.
- Webpagina’s van de Richtlijnen Jeugdhulp met een specifieke richtlijn over scheiding en richtlijnen over andere, mogelijk bijkomende, problemen.